de Broederschap van O.L.V. van Eiteren

Tussen 1310 en 1399 is een 'Broederschap en Zusterschap van OLV van Eiteren en St. Nicolaas' opgericht met goedkeuring door paus Benedictus IX in 1399. Deze goedkeuring was waarschijnlijk gekoppeld aan de verheffing van de st. Nicolaaskerk in 1398 door paus Bonifatius IX.

Uit een ordonantie van 1447 weten we dat de melaatsen een broeder- en zusterschap (gilde) opgericht hadden ter ere van O.L. Vrouw. Jaarlijks werd bij de Kapel van Eiteren een processie gehouden, waarbij het aan de Kapel behorende beeldje van O.L. Vrouw van Eiteren werd omgedragen. Verschillende groepen IJsselsteinse burgers (schutters, bouwlieden, smeden, vaarlieden enz.) volgden daarbij met hun kaarsen het beeldje. Aan het einde der stoet kwamen de melaatsen met hun 'Lazaruskaars'. In het oude archief van IJsselstein (inventaris no. 611) bevindt zich 'een ordinantie van de Keerssen te dragen alsmen ons lieff Vrouw te Eyteren draecht.' (Uit het feit dat in deze ordonnantie verschillende groepen ambachtslieden afzonderlijk genoemd staan, mag niet afgeleid worden dat deze in gilde-verband georganiseerd waren. Vermoedelijk is het aantal ambachtslieden te gering geweest, om tot de oprichting van gilden te komen.) Tot de broeder- en zusterschap van O.L. Vrouw konden ook niet-melaatsen toetreden. Twee registers in het oude archief der gemeente (inventaris nr. 613 en 614) bevatten namen van leden. Hieronder komen voor: Frederik van Egmond, Willem van Egmond en Jacoba van Beieren met Frank van Borselen. Vermoedelijk is Jacoba tegen het einde van haar leven tot de broederschap toegetreden, om uitging te geven aan de wroeging, welke zij gevoelde over de wreedheid, die zij ten opzichte der IJsselsteiners vroeger aan de dag gelegd had. Ter gelegenheid van de processie werd door de dekens van de broeder- en zusterschap recht gesproken in geschillen, welke zich in de ongelukkige paria-maatschappij der melaatsen voordeden.